«Ο άνθρωπος μπορεί να διατηρεί ίχνη εσωτερικής ελευθερίας, ανεξαρτησίας σκέψης, ακόμα και κάτω από τρομερές συνθήκες ψυχικής και φυσικής έντασης», έγραφε ο Αυστριακός νευρολόγος και ψυχίατρος Victor Frankl πριν εφτά περίπου δεκαετίες. Πρόκειται για τα σοφά λόγια ενός ανθρώπου που βίωσε έντονα τον ψυχικό και σωματικό πόνο, καθώς επέζησε των βασανιστηρίων στα στρατόπεδα συγκέντρωσης Άουσβιτζ και Νταχάου. “Λόγω της κατάστασης” αποφάσισε να μην παραιτηθεί της ζωής, να μη βουλιάξει στη θλίψη και τον πόνο, να μην απομονωθεί. Επέτρεψε στον εαυτό του να αναγνωρίσει και να αποδεχτεί επώδυνα συναισθήματα, αλλά ταυτόχρονα να διατηρεί μια αξιοπρεπή στάση σε πολύ αντίξοες συνθήκες ζωής. Ο Frankl πενθούσε για το χαμό αγαπημένων προσώπων και προνομίων, αλλά αγωνιζόταν καθημερινά να ανανεώνει την πίστη και την ελπίδα του. Και τα κατάφερε. «Όταν δεν μπορούμε πια να αλλάξουμε μια κατάσταση, (προ)καλούμαστε να αλλάξουμε τον εαυτό μας», υποστηρίζει στο βιβλίο του “Αναζητώντας νόημα ζωής και ελευθερίας σ’ ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης”. Μέσα στα κείμενά του περιγράφει μια αέναη εσωτερική διεργασία, που αφορά όλους μας, καθώς μοιραζόμαστε κοινά προβλήματα και αγωνίες σε κάθε κοινωνία, σε κάθε εποχή.
Στον αγώνα της επιβίωσης, κινδυνεύουμε να ξεχάσουμε ότι είμαστε άνθρωποι και αναλωνόμαστε σε ατέλειωτες επιθέσεις και προσπάθειες επιβολής και κυριαρχίας έναντι των άλλων. Με αυτόν τον τρόπο, ο πόνος πολλαπλασιάζεται και διασπείρεται, ο εαυτός αλλοτριώνεται. Υπάρχει άλλος τρόπος; Ο Frankl απαντά ότι κάθε άνθρωπος επιλέγει τη στάση του, ανά πάσα στιγμή. “Όλα μπορεί κανείς να τα αφαιρέσει από τον άνθρωπο, εκτός από ένα πράγμα: την έσχατη ελευθερία όλων των ανθρώπινων ελευθεριών- την ελευθερία να εκλέγει το ίδιο το άτομο αυτή ή εκείνη τη στάση σε κάθε δεδομένη περίσταση, να εκλέγει το δρόμο του”.
Ειδικά σε ό,τι αφορά τους γονείς, η στάση που διατηρούν είναι το πολυτιμότερο περιουσιακό στοιχείο, με το οποίο μπορούν να κληροδοτήσουν τα παιδιά τους. Η ψύχραιμη, ρεαλιστική και ειλικρινής συμπεριφορά των γονιών συμβάλλει στην ομαλή συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών, τα οποία παίρνουν σημαντικά μαθήματα ζωής, όπως είναι η διαχείριση του πόνου και η αξιοποίηση των δυνατοτήτων τους. Ακόμα κι όταν όλα γύρω δείχνουν γκρεμισμένο τοπίο, αρκεί το μυαλό και η καρδιά του ανθρώπου να βλέπει σκοπό στο προφανές τέλος, να προσβλέπει σε ένα καλύτερο αύριο, να εξακολουθεί να αγωνίζεται και να ονειρεύεται, γιατί μέσα από αυτόν περνούν τα όνειρα του παιδιού του, τα όνειρα της επόμενης γενιάς.
Ο πόνος είναι έμφυτος στην ανθρώπινη ύπαρξη, δεν μπορεί να αποφευχθεί. Αν ο άνθρωπος υπομένει στωικά τον πόνο και αρκείται μόνο σε αυτό, κλείνεται στον εαυτό του, προσκολλάται στο παρελθόν, χάνει το παρόν και καταδικάζει το μέλλον του. «Εκείνος που έχει ένα σκοπό στη ζωή, μπορεί να αντέξει σχεδόν το καθετί», έλεγε ο Γερμανός φιλόσοφος Νίτσε. Ο πόνος αποτελεί δοκιμασία της ψυχικής δύναμης, αφορμή για αναζήτηση εσωτερικού κινήτρου και για εύρεση ενός βαθύτερου νοήματος στη ζωή.
Τα λόγια του οχτάχρονου μαθητή μου με αυτισμό, του Νίκου, είναι πιο επίκαιρα από ποτέ. «Το χτες έφυγε, το σήμερα ήρθε, το αύριο δεν ήρθε ακόμα». Αυτό που έχουμε είναι το σήμερα. Και σήμερα νιώθουμε τον πόνο. Και μπορούμε να βγούμε πιο δυνατοί αξιοποιώντας τον. Σύμφωνα με τον Νίτσε «Ό,τι δε σε σκοτώνει, σε κάνει πιο δυνατό». Κι όμως, μπορεί να σε διαλύσει, να σε ισοπεδώσει. Εκτός κι αν προκαλέσει αφύπνιση και οδηγήσει σε πνευματική εγρήγορση και επεξεργασία. Ό,τι δε μας σκοτώνει, μπορεί να μας κάνει πιο δυνατούς. Είναι μια δυνατότητα και είναι στο χέρι μας να γίνει πραγματικότητα.