Η ομάδα αποτελεί το μικρόκοσμο της κοινωνίας, μέσα στην οποία κάθε παιδί από τη στιγμή της γέννησής του επικοινωνεί, παίζει, μοιράζεται, μαθαίνει. Όμως, τα παιδιά με διαταραχή αυτιστικού φάσματος παρουσιάζουν ελλείψεις στον τομέα της κοινωνικότητας και της επικοινωνίας. Σαν αποτέλεσμα, παρακολουθούν εξατομικευμένα προγράμματα εκπαίδευσης σε κοινωνικές δεξιότητες.

Τα προγράμματα αυτά εντάσσονται στις ακόλουθες κύριες προσεγγίσεις:

  • συμπεριφορικές προσεγγίσεις, που επικεντρώνονται στην τροποποίηση των κινήτρων και των συνεπειών, όπως συμβαίνει στην Εφαρμοσμένη Ανάλυση Συμπεριφοράς (ΑΒΑ). Π.χ. ο θεραπευτής προτρέπει –λεκτικά ή μη λεκτικά- το παιδί να χαιρετά κι αφού εκείνο χαιρετήσει, το επιβραβεύει με έναν ενισχυτή, όπως ένα αυτοκόλλητο.
  • γνωστικές – συμπεριφορικές προσεγγίσεις, που προχωρούν λίγο παραπέρα, καθώς δίνουν έμφαση στον τρόπο με τον οποίο η αντίληψη και η ερμηνεία του ατόμου για το περιβάλλον επηρεάζουν τη συμπεριφορά του. Π.χ. ο θεραπευτής συζητά με το παιδί για το πώς νιώθουν και σκέφτονται οι άλλοι, όταν δεν τους χαιρετά. Σε αυτήν την κατηγορία ανήκουν οι Κοινωνικές Ιστορίες της Gray.
  • προσεγγίσεις που υποστηρίζουν ότι η σχέση που δημιουργεί κάποιος με το παιδί συμβάλλει αποφασιστικά στην ανάπτυξη νέων δεξιοτήτων. Αυτό συμβαίνει στο πρόγραμμα Son-Rise. Π.χ. ο θεραπευτής ανοίγει δίοδο επικοινωνίας με το παιδί και διευκολύνει τη βλεμματική επαφή, όταν επαναλαμβάνει τις στερεοτυπικές κινήσεις του παιδιού.

Έρευνες έχουν δείξει ότι πολλές από τις παραπάνω προσεγγίσεις οδηγούν σε θετικές αλλαγές. Για παράδειγμα, οι συμπεριφορικές προσεγγίσεις έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικές στη διδασκαλία κοινωνικών δεξιοτήτων, όπως η βλεμματική επαφή, οι δεξιότητες παιχνιδιού και η συχνότητα και διάρκεια των αλληλεπιδράσεων των παιδιών. Τι γίνεται, όμως, εκτός του αποστειρωμένου γραφείου του θεραπευτή, μακριά από το σπίτι ή εντός της ομάδας των συνομηλίκων; Η εφαρμογή ατομικών θεραπευτικών προγραμμάτων έχει θετικά, αλλά περιορισμένης έκτασης αποτελέσματα σε φυσικά περιβάλλοντα, όπως το σχολείο, η παιδική χαρά κλπ. Τα παιδιά εργάζονται σκληρά, αλλά πολλές φορές έρχονται τελευταία στις προτιμήσεις των συνομηλίκων τους, πέφτουν θύματα σχολικού εκφοβισμού και απομονώνονται.

Η συμμετοχή των παιδιών σε ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης κοινωνικών δεξιοτήτων που εφαρμόζεται στο πλαίσιο της ομάδας, δηλαδή σε σχεδόν πραγματικές συνθήκες, αποδεικνύεται ιδιαίτερα πολύτιμη εμπειρία για τα παιδιά αυτά. Μέσα στην ομάδα, τα παιδιά πειραματίζονται σε καταστάσεις παιχνιδιού και συζήτησης, καλλιεργούν την περιέργειά τους, διευρύνουν τις γνώσεις και τα ενδιαφέροντά τους, αξιοποιούν τις κλίσεις και τα ταλέντα τους. Επιπλέον, ανακαλύπτουν τις συνέπειες των πράξεών τους στους συνομηλίκους τους, έρχονται αντιμέτωπα με προβλήματα που χρειάζονται επίλυση, μαθαίνουν να διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους, δημιουργούν φιλίες. Όλα αυτά γίνονται φυσικά και αβίαστα, μέσα σε κλίμα εμπιστοσύνης και αποδοχής.

Ορισμένα παραδείγματα στόχων, που τίθενται στο πλαίσιο της ομάδας, είναι:

  • κατάλληλος χαιρετισμός
  • πρωτοβουλία πρόσκλησης σε παιχνίδι
  • έναρξη και διατήρηση συζήτησης
  • μοίρασμα και εναλλαγή σειράς
  • προσοχή σε λεκτική και μη λεκτική επικοινωνία
  • σεβασμός σε προσωπικό χώρο τρίτων

Η συμμετοχή των παιδιών σε ομάδες εκπαίδευσης κοινωνικών δεξιοτήτων συχνά συνδυάζεται με την παρακολούθηση ατομικών θεραπευτικών συνεδριών. Ειδικά το τελευταίο διάστημα, υπάρχει μια ολοένα αυξανόμενη τάση να συνδυάζονται διαφορετικές προσεγγίσεις και στρατηγικές, που στο παρελθόν φαινόταν αδύνατο να συνυπάρξουν. Με άλλα λόγια, η ιδέα ότι ένα και μοναδικό μοντέλο είναι κατάλληλο για όλα τα παιδιά έχει προ πολλού εγκαταλειφθεί. Ως θεραπευτές, είναι σημαντικό να επιλέγουμε στρατηγικές που ταιριάζουν στις ικανότητες και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε παιδιού, να χρησιμοποιούμε εξωτερικά κίνητρα, αλλά να καλλιεργούμε και τη δημιουργία εσωτερικών κινήτρων, μα πρωτίστως, να εξασφαλίζουμε με κάθε δυνατό τρόπο τη γενίκευση των δεξιοτήτων των παιδιών σε φυσικά περιβάλλοντα.

Η αποτελεσματικότητα της θεραπευτικής παρέμβασης εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη συνεργασία μας με την οικογένεια, τους παιδαγωγούς και τους σημαντικούς άλλους στη ζωή των παιδιών. Η δημιουργία ενός ισχυρού δικτύου, που κινείται πάνω σε κοινό άξονα αρχών και στόχων, είναι καθοριστικής σημασίας για την εξέλιξη του θεραπευτικού προγράμματος. Ας μην ξεχνάμε ότι πρόκειται για μια προσπάθεια που μας προκαλεί να αναπτύσσουμε, πρωτίστως, τις δικές μας κοινωνικές δεξιότητες κι ύστερα των παιδιών μας.

Προτεινόμενη βιβλιογραφία

Jed Baker. Social Skills Training for children on the autism spectrum, Autism Advocate. http://www.autism-society.org/news/making-friends-social-skills.pdf

Megan Bailey. Social Skill intervention strategies for children with autism. http://www.cigna.com/assets/docs/behavioral-health-series/autism/2012/socialSkills.pdf